ochrona zdrowia psychicznego  

 Podstawowy akt prawny, regulujący na gruncie prawa polskiego kwestie związane ze zdrowiem psychicznym, jego ochroną i leczeniem osób chorych stanowi ustawa z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 1994 Nr 111 poz. 535). Reguluje ona zarówno kwestie związane z leczeniem osób wymagających pomocy w zakresie zdrowia psychicznego, podstawowe kwestie dotyczące organizacji szpitali psychiatrycznych. Zawiera ona także szereg definicji legalnych, które pomagają w interpretowaniu terminów związanych z ochroną zdrowia psychicznego wykorzystywanych zarówno w tej ustawie, jak i w wielu innych aktach prawnych dotyczących tej materii. Wydaje się, że najistotniejszą wśród nich jest ta zawarta w art. 3 pkt. 1) ustawy, dotycząca osoby z zaburzeniami psychicznymi. Zgodnie z tym przepisem, osoba taką jest osoba chora psychicznie (wykazująca zaburzenia psychotyczne), osoba upośledzona umysłowo, lub osoba wykazująca inne zakłócenia czynności psychicznych, zaliczane, zgodnie ze stanem wiedzy medycznej, do zaburzeń psychicznych, która jednocześnie wymaga świadczeń zdrowotnych lub pomocy w innej formie, jak również opieki niezbędnej do życia w społeczeństwie.

 Pierwsza ze wspomnianych powyżej kategorii odnosi się do terminu "choroba psychiczna", mającego obecnie znaczenie historyczne i niewykorzystywanego we współczesnej psychiatrii, a także do terminu "zaburzenia psychotyczne". Drugi z nich, mający obecnie znacznie lepsze umocowanie naukowe, w ramach klasyfikacji chorób ICD-10 (opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia i wykorzystywanej powszechnie we wszystkich państwach europejskich) umiejscowiony został w szerszej grupie zaburzeń psychicznych (oznaczenia od F20 do F29). Do zaburzeń psychotycznych należy więc schizofrenia, zaburzenia typu schizofrenii (schizotypowe), a także zaburzenia urojeniowe. Uznaje się, by, na potrzeby ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, móc daną osobę uznać za chorą psychicznie (na termin ten powołują się, m. in., art. 23 i 24 ustawy), należy zdiagnozować u niej objawy takie jak urojenia, omamy (halucynacje), skrajne, długotrwałe pobudzenie lub osłupienie (ustanie aktywności) czy patologiczne dezorganizację myślenia i kojarzenia (tzw. natłok myśli). Ma ona więc dość nieostry i wybiórczy charakter, a stosowanie jej, wobec istotnej sprzeczności z obowiązującą terminologią medyczną, może powodować istotne komplikacje.

 Upośledzenie umysłowe, a więc druga z użytych w omawianej definicji przesłanek, stanowi znacznie bardziej jednoznaczną kategorię (aczkolwiek sam termin również uznawany jest za przestarzały i zastępuje się go określeniem "niepełnosprawność umysłowa"). Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, niepełnosprawnością umysłową jest "istotne obniżenie ogólnego poziomu funkcjonowania intelektualnego, oraz trudności w zachowaniu przystosowawczym, występujące przed 18 rokiem życia. Znane są przypadki nieuleczalne". Oznacza to, że tak rozumiane upośledzenie umysłowe ma swój początek w fazie rozwoju osoby (wieku dziecięcym), lecz może utrzymywać się także po ukończeniu przez nią osiemnastego roku życia. W klasyfikacji chorób ICD-10 niepełnosprawność umysłowa zakwalifikowana została również jako zaburzenie psychiczne (oznaczenie od F70 do F79). Osoby niepełnosprawne intelektualnie mają zaniżony poziom IQ (poniżej 70 punktów), co często powoduje zaburzenia w porozumiewaniu się z innymi, prowadzeniu domu, brak zaradności czy ograniczone możliwości uczenia się, pracy, dbania o własne zdrowie czy bezpieczeństwo. Niepełnosprawność umysłowa związana może być z szeregiem zaburzeń rozwoju, wśród których najczęstsze to np.. zespół Downa, autyzm dziecięcy, mózgowe porażenie dziecięce czy alkoholowy zespół płodowy (FAS).

 Trzecia z okoliczności która pozwala na uznanie danej osoby za osobę z zaburzeniami psychicznymi w rozumieniu ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ma charakter najszerszy i stanowi swoiste wypełnienie, kategorię ogólną, która pozwala stosować reżim ustawy także do osób, które nie wypełniają dwóch poprzednich warunków, lecz, z różnych powodów, powinny być objęte specjalną opieką. Osoby takie muszą cierpieć na zakłócenia czynności psychicznych klasyfikowane jako zaburzenia psychiczne (cała kategoria F w ramach klasyfikacji ICD-10). Spektrum tych zaburzeń jest niezwykle szerokie - mogą one wynikać z nadużywania substancji psychoaktywnych (alkoholu i narkotyków), stanowić formę amnezji czy otępienia, mieć charakter zaburzeń nastroju (depresyjnych lub maniakalnych), zaburzeń preferencji seksualnych lub nawet identyfikacji płciowej. Jednak oprócz tego kryterium, osoba taka musi wymagać pomocy osób trzecich (czy to w postaci leczenia, opieki czy jakiejkolwiek innej) by móc funkcjonować w środowisku rodzinnym i społecznym. Ten drugi element ma bardzo istotny charakter i pozwala nieobejmować reżimem ustawy bardzo wielu osób, które mimo tego, iż cierpią na szeroko rozumiane zaburzenia psychiczne, to nie wymagają specjalnego zainteresowania czy ochrony ze strony organów państwa - jest to o tyle zrozumiałe, że ustawa przewiduje specjalne mechanizmy opieki i leczenia (również, w wyjątkowych sytuacjach, przymusowego i mającego charakter zamknięty) nad osobami spełniającymi kryterium osoby z zaburzeniami psychicznymi określone w art. 3 pkt. 1. Nadmierne rozszerzanie zakresu tej definicji byłoby bezcelowe, a także, potencjalnie, niebezpieczne dla wolności osobistej osób, której dotyczy.