ochrona zdrowia psychicznego  

Ubezwłasnowolnienie stanowi jedną z podstawowych instytucji prawa cywilnego, której celem jest ograniczenie lub faktyczne pozbawienie danej osoby zdolności do czynności prawnych ze względu na jej zły stan szeroko rozumianego zdrowia psychicznego. Należy wyróżnić dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia - całkowite i częściowe.

Pierwsze z nich, zgodnie z art. 13 § 1 kodeksu cywilnego, orzec można wobec osoby, która ukończyła 13 lat, a która, ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inne zaburzenie psychiczne (w szczególności związane z nadużywaniem alkoholu lub narkotyków) nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Ubezwłasnowolnienie całkowite ma najdalej idący charakter - pozbawia osobę zdolności do czynności prawnych, tak więc, zgodnie z art. 14 § 1 kodeksu cywilnego, czynność prawna dokonana przez taką osobę (np. zawarta przez nią umowa) jest z założenia nieważna.

Ubezwłasnowolnienie częściowe ma mniejsze konsekwencje niż całkowite i, zgodnie z art. 16 § 1 kodeksu cywilnego, może zostać orzeczone wobec osób pełnoletnich (a więc takich, które miałyby pełną zdolność do czynności prawnych) w sytuacji, w której osoba taka, z powodów wskazanych w powyższym akapicie, potrzebuje pomocy w prowadzeniu swoich spraw. Ubezwłasnowolnienie częściowe powoduje, że dana osoba posiada jedynie ograniczoną zdolność do czynności prawnych, a więc, co do zasady, zawarta przez nią umowa, by być ważna, wymaga zatwierdzenia przez ustanowionego opiekuna.

Sprawy o ubezwłasnowolnienie, ze względu na swoje ogromne skutki dla osoby której dotyczą, rozstrzygane są w pierwszej instancji przez sądy okręgowe w składzie trzech sędziów zawodowych. Wniosek o ubezwłasnowolnienie złożyć może małżonek osoby, której dotyczy, jej krewni w linii prostej i rodzeństwo, a także przedstawiciel ustawowy. Złożenie takiego wniosku w złej wierze lub lekkomyślnie może zostać ukarane grzywną. By złożyć taki wniosek, istnienie okoliczności uzasadniających ubezwłasnowolnienie należy uprawdopodobnić odpowiednimi dokumentami medycznymi. W toku postępowania, osoba, której dotyczy wniosek bada jest przez lekarza specjalistę - psychiatrę lub neurologa, a także psychologa. Ponadto, może zostać skierowana na obserwację w zakładzie leczniczym. Konieczne jest także wysłuchanie osoby, której dotyczy postępowanie, o ile tylko jej stan zdrowia to umożliwia. W sytuacji, w której sąd uzna, że dla dobra osoby, której postępowanie dotyczy, konieczne jest ustanowienie profesjonalnego pełnomocnika, może tego dokonać nawet bez jej wniosku.