ochrona zdrowia psychicznego  

Instytucje powszechnie znane jako działanie w stanie ograniczonej poczytalności lub niepoczytalności stanowią prawnokarną odpowiedź na sytuacje, w których dana osoba, ze względu na szeroko rozumiane zaburzenia psychiczne na które cierpi, nie jest w stanie odpowiadać za swoje działania. Zgodnie z art. 31 § 1 kodeksu karnego nie popełnia przestępstwa ten, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznej nie mógł rozpoznać znaczenia swoich działań lub kierować swoim postępowaniem w trakcie popełniania czynu zabronionego. Zgodnie zaś z § 2, jeżeli zdolność do kierowania swoim działaniem lub rozpoznania jego znaczenia była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jednocześnie § 3 zastrzega, że, mimo, że środki takie jak alkohol czy narkotyki mogą spowodować zakłócenie czynności psychicznych, przepisy § 1 i 2 nie mają zastosowania w sytuacji, w której dana osoba wprawiła się w stan odurzenia świadomie.

Jak widać, by możliwe było zastosowanie przepisów art. 31 § 1 lub 2 do danego sprawcy, konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w dwóch grupach. Jedną z nich jest stan, w którym osoba ta miałaby się znajdować, a więc taki, w którym nie może ona rozpoznać znaczenia swoich czynów (np. nie rozumie, że rzucenie kamieniem w jadący samochód może spowodować wypadek) lub nie jest w stanie kontrolować swoich działań (jak w przypadku lunatykowania). Drugim z elementów jest przyczyna tego stanu - ma nią być choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenie czynności psychicznej. Dwa pierwsze elementy zostały już definiowane (patrz - Zaburzenia psychiczne - podstawowa definicja), trzeci z nich stanowi zaś niezwykle szeroką kategorię wszystkich możliwych sytuacji, w których jakaś okoliczność powoduje, że funkcjonowanie psychiczne danej osoby nie jest właściwe.

Należy jednocześnie pamiętać, że nawet fakt, iż sprawca popełnił czyn zabroniony w stanie niepoczytalności określonym w art. 31 § 1 kodeksu karnego, nie oznacza, że jego działanie pozbawione będzie jakichkolwiek konsekwencji prawnych. Zgodnie z treścią art. 94 § 1 w sytuacji, w której czyn ten cechował się znaczną szkodliwością społeczną, a ponadto zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, ze zostanie on popełniony ponownie, sprawcę umieszcza się w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym. Sprawca przebywa tam tak długo, jak jest to konieczne. Z kolei w sytuacji ograniczonej poczytalności, określonej w art. 31 § 2 kodeksu karnego, sąd może zdecydować o odbywaniu przez sprawce kary w zakładzie karnym w którym stosuje się środki lecznicze lub rehabilitacyjne.