ochrona zdrowia psychicznego  

Zgodnie z ogólną zasadą przewidzianą w art. 22 ust. 1 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. 1994 Nr 111 poz. 535), do szpitala psychiatrycznego, w celu leczenia, osoba może zostać przyjęta jedynie po wyrażeniu pisemnej zgody i tylko w wypadku, w którym posiada ważne skierowanie do szpitala wydane przez lekarza który osobiście ją badał. Od reguły tej istnieje jednak szereg wyjątków.

W pierwszej kolejności, możliwe jest przyjęcie do szpitala osoby nie posiadającej ważnego skierowania - zgodnie z art. 22 ust. 1a rozwiązanie takie stosuje się w nagłych przypadkach, gdy uzyskanie opinii lekarza przed przyjęciem do szpitala jest niemożliwe lub znacznie utrudnione.

Ponadto, gdy dana osoba jest upośledzona umysłowo lub chora psychicznie w stopniu uniemożliwiającym jej wyrażenie woli, na podstawie art. 22 ust. 2 o umieszczeniu jej w szpitalu psychiatrycznym decyduje sąd opiekuńczy. W wyjątkowych przypadkach, zgodnie z art. 22 ust. 2a, osobę taką można przyjąć do szpitala bez zgody sądu opiekuńczego, po uzyskaniu pisemnej opinii lekarza (o ile jest to możliwe).

Wydaje się jednak, że najdonioślejsze znaczenie jeśli chodzi o prewencyjny aspekt zorganizowanej, państwowej ochrony zdrowia ma regulacja art. 23. Zgodnie z nim, osoba chora psychicznie (należy zauważyć, że chodzi wyłącznie o osobę chorą psychicznie, nie zaś upośledzoną umysłowo czy cierpiącą na inne zaburzenia psychiczne), może zostać przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez wyrażenia zgody wymaganej w art. 22 ust. 1 w sytuacji, w której jej dotychczasowe zachowanie wskazuje, iż zagraża ona życiu i zdrowiu swojemu lub innych osób. W przypadku gdy istnieje podejrzenie choroby psychicznej, lecz nie została ona jednoznaczne zdiagnozowana, na podstawie art. 24 możliwe jest przyjęcie osoby bez jej zgody na okres wymagany do przeprowadzenia koniecznych badań. W sytuacji takiej, postanowienie o przyjęciu do szpitala bez zgody pacjenta wydaje lekarz, który osobiście dokonał badania, który następnie informuje o podjętej decyzji ordynatora szpitala. Ten zaś, w ciągu 72 godzin przekazuje sprawę do sądu opiekuńczego, do którego należy ostateczna decyzja o umieszczeniu osoby w ośrodku leczenia zamkniętego. Zgodnie z art. 29 ustawy analogiczną procedurę zastosować można w stosunku do osób co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że ich stan zdrowia psychicznego może ulec znacznemu pogorszeniu, jeżeli nie zostaną przyjęte do szpitala psychiatrycznego, lub które nie są w stanie samodzielnie realizować swoich potrzeb życiowych, a uzasadnione jest podejrzenie, że pobyt w szpitalu psychiatrycznym wpłynie pozytywnie na ich stan zdrowia.

Postępowanie przed sądem opiekuńczym w sprawach o umieszczenie osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody odbywa się, zgodnie z art. 42 ustawy, na podstawie kodeksu postępowania cywilnego w trybie nieprocesowym, z zastrzeżeniami wynikającymi z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.

Różnice proceduralne przewidziane w ustawie mają w pierwszej kolejności zagwarantować jak najpełniejszą ochotę praw osób, które mają zostać umieszczone w szpitalu psychiatrycznym bez zgody. Rozprawa powinna odbyć się w terminie 14 dni od wpływu wniosku do sądu i może być przeprowadzona w szpitalu. Ponadto, przed wydaniem postanowienia wymagane jest uzyskanie opinii jednego lub kilku lekarzy psychiatrów, którzy ocenią stan zdrowia osoby, której postępowanie dotyczy. W znaczny sposób odformalizowana została także procedura wnoszenia zażaleń na postanowienie wydane przez sąd - nie musi ono spełniać wymogów art. 368 kodeksu postępowania cywilnego. Jednocześnie, gdy sąd uzna udział adwokata za potrzebny, może wyznaczyć go osobie, której dotyczy postępowanie nawet bez złożenia przez nią stosownego wniosku. Należy więc przyjąć, że postępowanie przed sądem opiekuńczym przewidziane w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego ma, w możliwie jak najpełniejszy sposób, zagwarantować pełną ochronę praw i wolności osoby, której dotyczy, nawet mimo faktu, że nie jest ona w stanie samodzielnie bronić swoich interesów.